Amersfoortse Brouwerijen

De Amersfoortse biercultuur ontstond in de Middeleeuwen.

In de late Middeleeuwen was de bierproductie een van de belangrijkste bedrijfstakken in de opkomende Nederlandse steden. De brouwers uit Amersfoort exporteerden hun befaamde hoppenbier naar alle naburige gewesten. Vanwege de relatief grote beschikbaarheid van zoet water, brouwgranen, hop en turf in de natuurlijke omgeving van Amersfoort kon in deze stad goedkoper en kwalitatief beter bier worden geproduceerd dan in andere Hollandse steden. Maar ook ondernemerschap en marktontwikkelingen droegen bij aan de opkomst, de bloei en de neergang van het brouwbedrijf aan de Eem. De bierproductie verschafte veel werkgelegenheid en de bieraccijns was de fiscale melkkoe van de overheid. Brouwers behoorden tot de gegoede burgerij en velen zaten in het stadsbestuur. Niet voor niets liep het brouwersgilde bij luisterrijke religieuze processies samen met de stadsbestuurders en de priesters van de grote kerk in de kern van de stoet. Voor de deelnemers en de toeschouwers was de boodschap helder: Amersfoort was een echte bierstad.

In de zeventiende eeuw zouden er dertig tot veertig bierbrouwerijen te Amersfoort in bedrijf zijn. Maar in 1675 waren er nog slechts veertien brouwerijen actief en daalde dit aantal tot zes aan het begin van de achttiende eeuw.

Er zijn nog een tiental brouwerijen bij naam bekend die vooral aan de Kortegracht (Drie Ringen), de Langegracht (Het Anker, De Posthoorn, De Lelie) en de Krommestraat (De Kroon, De Eenhoorn, Het Paardje, De Pijpkan).

Achterzijde van Brouwerij De Kroon, Krommestraat 36 en 38 met gevels aan de Langegracht en Torengang.

Slechts op enkele andere plaatsen zoals de Onze Lieve Vrouwestraat (De Klok) en aan de Westsingel bij de Varkensmarkt (Het Klaverblad) stonden ook brouwerijen met naam.

In 1755 bestonden er nog drie brouwerijen: De Eenhoorn, De Lelie en Het Klaverblad. In de negentiende eeuw resteerde hiervan alleen Het Klaverblad, gevestigd aan de Varkensmarkt. In 1873 werd buiten de historische binnenstad de industriële Beierse Bierbrouwerij Phoenix opgericht en was op biergebied de moderne tijd aangebroken.

Uitgebreid is dat te lezen in de doctoraal scriptie van Leendert Alberts. Overblijfselen daarvan in het huidige centrum kunnen nog steeds herkend worden aan de gevels van statige panden. Om dat te ontdekken is het misschien goed om een wandeling door de binnenstad van Amersfoort te maken op zoek naar de overblijfselen van deze rijke brouwhistorie. Van bierwandelingen is een aantal beschrijvingen bekend. Een ‘Wandeling door bierstad Amersfoort‘ is rond 1996 uitgegeven door Museum Flehite, deels gebaseerd op een eerder stuk met bronvermelding.

Bij archeologische opgravingen in het laatste kwart van de twintigste eeuw zijn vloeren van brouwovens aangetroffen die zich op geheel andere plaatsen bevonden dan aan de waterlopen waar de grote bekende brouwerijen stonden. Er zijn tijdens het onderzoek in de Amersfoortse bodem heeft door de archeologische dienst negen stookplaatsen van brouwerijen gevonden: onder het pand op de hoek Appelmarkt/Groenmarkt, ter plaatse van de Bloemendaalsestraat 10, aan de Breestraat (ter hoogte van de vroegere markthallen), twee stuks ter plaatse van Hof 12, Krommestraat 45, Kamp 82 en twee stuks op de hoek van Kerkstraat/Muurhuizen. De stookplaats van Kamp 82 is bij de herbouw van het pand bewaard gebleven en permanent zichtbaar door een grote uitsparing in de vloer van de winkel. (bron: Centrum voor Archeologie gemeente Amersfoort en Jaarboek Flehite (Jaargang 2015).

Brouwerij ’t Anker’ gevestigd aan de Langegracht 11 t/m 15 werd gebouwd in 1638 en was een van de mooiste panden van Amersfoort.